Otvoreni pristup (Open Access – OA) u nauci podrazumeva neograničeni online-pristup naučnim rezultatima. Ideja otvorenog pristupa je nastala mnogo pre nego što je ovim imenom nazvana. Počeli su da je razvijaju programeri koji su još 70-ih godina svoje radove deponovali na ftp-arhivama. Značajan razvoj otvorenog pristupa je počeo 90-ih godina prošlog veka da bi konačno bio formulisan u Budapest Open Access Initiative 2002, zatim u Bethesda Statement on Open Access Publishing i Berlin Declaration on Open Access to Knowledge in the Sciences and Humanites 2003. godine. 

Otvoreni pristup naučnim rezultatima u IBISS-u regulisan je u skladu sa Platformom za otvorenu nauku RS i Pravilnikom i institucionlanom repozitorijumu IBISS-a, a realizuje kroz institucionalni repozitorijum RADaR. Institucionalni repozitorijum je nastao prevashodno radi pohranjivanja naučnih publikacija, ali struktura opisivanja podataka zadovoljava zahteve otvorene nauke i za pohranjivanje istraživačkih podataka. 

U RADaR se pohranjuju elektronske publikacije u kome barem jedan autor navodi IBISS kao afilijaciju. Otvoroni pristup toj verziji zavisi od potpisane licence. Ukoliko autorska prava ne dozvoljavaju da se ta verzija publikacije otvori, istraživači pohranjuju i nerecenziranu verziju date publikacije koja se čini javno dostupnom po isteku embargo perioda. 

Otvoreni pristup istraživačkim podacima može se realizovati i kroz druge platforme. Predložene platforme za deponovanje istraživačkih podataka i odgovarajućih metapodataka su institucionalni, tematski ili nacionalni repozitorijumi. Istraživači IBISS-a u ove svrhe mogu koristiti RADaR, a na raspolaganju su im neke od tematskih platformi. Naši istraživači su se već susretali sa deponovanjem primarnih podataka prilikom slanja radove u naučne časopise i imali su priliku da upoznaju neke od ovih repozitorijuma.

Neki od njih su:
Zenodo
figshare
Mendeley Data

Ili se može pronaći odgovarajuća baza podataka (zavisno od tipa podataka, naučnoj oblasti i sl.) na ovo dva linka:
https://fairsharing.org/databases/ 
https://www.re3data.org/ 

Postoji nekoliko formi otvorenog pristupa, ali su dva najpoznatija: 

Zlatni (Gold Open Access) – odnosi se na časopise i podrazumeva besplatan online-pristup za opštu javnost uz obavezno poštovanje integritetata autora navođenjem autorskog prava i pravilnog citiranja izvora. Troškove recenzije, obrade teksta i iznajmljivanje prostora za njegovo pohranjivanje (APC – Article Processing Charges) snosi ili sam autor, ili institucija ili sponzor izdavača, odnosno časopisa. Na ovaj način radovi se trajno čuvaju na bezbednom i pretraživom mestu.

Zeleni (Green Open Access) – odnosi se na samoarhiviranje (self-archiving) koje obično rade sami autori. Autori najčešće pohranjuju svoje radove na svojim web-prezentacijama ili profilima u akademskim mrežama, ali ova mesta čuvanja nisu trajna. Zato se oni upućuju na različite vrste repozitorijuma koji su najčešće besplatni, a mogu biti tematski (ArXiv, PubMed,...) ili institucijski (instituti, univerziteti, biblioteke,...). Na ovaj način radovi se trajno pohranjuju. Zeleni pristup najčešće podrazumeva radnu verziju rada (preprint ili postprint). Naime neki časopisi dozvoljavaju autorima da ove verzije svog rada pohrane u neki od repozitorijuma i na taj način svoj rad učine vidljivijim i dostupnijim. Kakva prava izdavač dozvoljava može se jednostavno proveriti putem servisa SHERPA RoMEO – projekat koji daje pregled politika izdavača u vezi sa samoarhiviranjem radova.

Otvoreni pristup koristi Creative Common licence kojima se štite autorska prava.

Više o Otvorenom pristupu možete pročitati na sledećim linkovima:

Dr Stela Filipović Matuti, Naučne informacije u Srbiji
Uvod u objavljivanje naučnih publikacija, Andreasa Eksnera
KoBSON
Libguide
Peter Suber, Open Access Overview
Scholarly Open Access
Open Science